تحقیق معماری در كوير

دسته بندي : فنی و مهندسی » معماری
مناره‌اي در كوير
گردشگری - اعظم السادات راستی:
شهر بادگيرها را با يك نگاه گذرا نمي‌تواني بشناسي. يزد، شهري است بر پهناي بي‌ترحم كوير با معماري منحصر به‌فرد و مردمان خونگرم؛
البته شيريني‌هاي معروف و ديدني‌هاي فراواني نيز دارد. امروز قصد پرداختن به شهر زيباي يزد را داريم.
استان يزد در قسمت مركزي فلات ايران و در همسايگي استان‌هاي اصفهان، فارس، خراسان جنوبي و كرمان قرار دارد. اين استان داراي 9شهرستان، 19شهر، 17بخش و 43دهستان است. باران در يزد بسيار كم مي‌بارد به طوري كه متوسط بارندگي سالانه در اين استان، بين 50 تا 100ميلي‌متر است. محدوده استان يزد جزئي از فلات مركزي ايران به شمار مي‌رود كه كويرهاي ايران نيز عمدتاً در اين فلات جاي دارند؛ پس بخش بزرگي از مساحت استان را كويرهاي مختلف در بر گرفته‌اند.
پيشينه تاريخي
منطقه يزد يكي از سرزمين‌هاي باستاني اقوام ايراني و داراي ميراث درخشاني از فرهنگ و تمدن كهن ادوار مختلف تاريخي با قدمت 3هزار سال است. برخي مورخين، بناي اوليه شهر يزد را به زمان اسكندر مقدوني نسبت مي‌دهند كه وي زنداني ساخته و نام آن را چنين نهاده است و به اعتقاد عده‌اي ديگر از تاريخ‌نويسان، در دوره ساسانيان به فرمان يزدگرد اول(421– 339م) در اين محل شهري به نام ‹‹يزدان‌گرد›› بنا شد و نام يزد از همين عنوان گرفته شده است كه به معني مقدس، فرخنده و در خور آفرين است. شهر يزد نيز به مفهوم شهر خدا و سرزمين مقدس است. يزد، نگين كوير است و اولين بار نام آن در كنار اسم ‹‹چيتر تخمه›› يكي از همرزمان داريوش آورده شده است. اين ناحيه همواره در دوره هخامنشيان از راه‌هاي معتبر مؤسسه‌هاي راهداري و مراكز چاپاري برخوردار بوده است. راهداري در يزد قديم چنان اهميتي داشت كه خاندان «آل‌مظفر» از منصب راهداري ناحيه ميبد به پادشاهي رسيدند.
مردم يزد به زبان فارسي رايج با پاره‌اي ويژگي‌هاي گويشي سخن مي‌گويند و بسياري از واژه‌ها و تركيبات زيباي فارسي را در گويش خود حفظ كرده‌اند.گردشي كوتاه در شهر يزد، ساعت‌ها وقت لازم دارد؛ پس اينجا تنها به برخي از آثار تاريخي، مذهبي و ديدني اين شهر اشاره مي‌كنيم.
آب‌انبار شش‌بادگيري
در شهري كويري همچون يزد، ارزش آب بيش از هر جاي ديگر حس مي‌شود. در اين شهر بيش از 75 آب‌انبار وجود دارد كه «آب‌انبار شش‌بادگيري» معروف‌ترين آنهاست. اين آب‌انبار داراي 6بادگير است و 180سال پيش در دوره قاجاريه ساخته شده. از ويژگي‌هاي مهم اين اثر تاريخي، دو‌دهانه‌ مقرنس‌كاري‌شده است. همچنين 55پله ورودي در قسمت جنوبي كه بين پله 25 و 26 از بالا يك هشتي با سنگفرش آجري قرار دارد، ويژگي ديگري است كه در اين آب‌انبار ديده مي‌شود.

مجموعه مارکار
اين مجموعه شامل برج ساعت و مدرسه بوده، متعلق به اوايل دوره پهلوي است. مجموعه مارکار در محله تل (دروازه قصاب‌ها) قرار دارد.
برج و باروي قديمي شهر يزد
حصار قديمي شهر يزد در سه قسمت و سه دوره بنا شده است:
شاهزاده فاضل و قلعه كهنه(دوران آل‌مظفر)
مالمير(مادر امير/ دوره اتابكان يزد)
فهادان و سيدگلسرخ(دوره ابوجعفر كاكوئيه)
آتشكده زرتشتيان
يكي از اماكن مربوط به زرتشتيان، آتشكده آنهاست. اين بنا در خيابان آيت‌الله كاشاني واقع شده و شامل ساختمان و باغ مشجّري است كه در قرن اخير ساخته شده‌اند. در اين محل، آتشي كه براي زرتشتيان محترم است و داراي قدمتي ديرين بوده و بايد هميشه روشن نگه داشته شود، نگهداري و از آن مراقبت مي‌شود. قدمت اين آتش به 1500سال مي‌رسد. ساختمان اصلي آتشكده در وسط حياط و بر بلندي قرار دارد و آن ‌را درختاني هميشه‌سبز احاطه كرده‌اند. حوضي مدور و بزرگ در محور ورودي بنا، زيبايي خاصي به آن بخشيده است. آتش در محفظه‌اي بلندتر از سطح زمين در اتاقي نسبتاً وسيع و دور از تابش خورشيد قرار گرفته و اتاق‌هايي براي مراسم نيايش، پيرامون آن طراحي شده است.
دخمه زرتشتيان
دخمه در فرهنگ فارسي به معناي گورخانه گبر است. دو دخمه در حاشيه جنوبي شهر يزد، در حوالي منطقه صفائيه در بالاي تپه‌اي نسبتاً مرتفع قرار دارد كه يكي قديمي‌تر است و به نام «هانجكي هاتريا»(زرتشتي هندي‌الاصل) شناخته مي‌شود و ديگري كه بعدتر ساخته شده، گلستان نام دارد. در وسط اين دو دخمه، چاله‌اي سنگي وجود دارد كه زرتشتيان، مردگان خود را در آن مي‌گذاشتند. اين اثر، مربوط به دوره قاجار است. دخمه گلستان 25متر قطر دارد و ارتفاع ديوار آن از سطح تپه 6متر است. دخمه هانجكي نيز 15متر قطر دارد.
مدرسه ضيائيه
اين ساختمان (مشهور به زندان اسكندر) متعلق به سال 631هجري قمري است. باني اين بنا شرف‌الدين علي رضي است. اين مدرسه در محله فهادان و در مجاورت بقعه دوازده‌امام قرار دارد.
حمام خان
حمام خان به گرم‌خانه نور نيز شهرت دارد. سابقه احداث حمام به سال 1212هجري قمري برمي‌گردد و در تاريخ 1242هجري قمري، تجديد بنا شده است. تزئينات حمام خان بسيار ساده بوده بطوري كه مهم‌ترين تزئين آن، نقاشي‌هاي بخش شاه‌نشين است. مساحت حمام، 1170متر مربع و زيربناي آن 900متر مربع است.
بازار خان
ساخت اين بازار به زمان ناصرالدين‌شاه قاجار بازمي‌گردد. ساختار متفاوت و عرض متباين آن، حكايت از ساخت تدريجي‌اش دارد. اين بازار 258متر طول دارد و ارتفاع آن بين 4 تا 6 متر متغيّر است. در بخش شمالي- جنوبي 53مغازه و در بخش شرقي-غربي آن 100مغازه وجود دارد.
مسجد جامع كبير
اين مسجد، يكي از باارزش‌ترين بناهاي تاريخي-هنري شهر يزد است. باني ساختمان اصلي مسجد را علاءالدوله گرشاسب آل‌بويه (قرن ششم هجري) مي‌دانند ولي مسجد كنوني مربوط به آل‌مظفر و تيموريان (قرن هشتم و نهم هجري) است. از امتيازات هنري و معماري اين مسجد مي‌توان قدرت و استواري كاشيكاري‌هاي نفيس و جالب، سردر بلند، دو كتيبه نفيس (يكي به خط كوفي و ديگري به خط ثلث) روي كاشي لاجوردي معرق در كنار سردر باشكوه، دو مناره زيبا و تزئينات كاشي‌كاري‌شده ديوارهاي داخلي شبستان و زير گنبد و خارج گنبد اشاره كرد. ارتفاع مناره‌هاي مسجد حدود 48متر و ارتفاع سردر آن حدود 24متر است.

مجموعه اميرچخماق
اميرجلال‌الدين چخماق از سرداران و امراي شاهرخ تيموري و حاكم يزد، با همكاري همسر خود فاطمه‌خاتون جهت آباداني يزد، مجموعه‌اي شامل تكيه، ميدان، حمام، كاروانسراها، خانقاه، قنادخانه، چاه آب سرد و از همه مهم‌تر مسجد اميرچخماق را بنيان نهادند.
سنگ نصب‌شده در كرياس مسجد به طرف ميدان و نقر وقف‌نامه بر آن به خط نسخ، شبكه‌هاي ظريف از كاشي‌هاي معرق دور خارجي گنبد محراب صفه اصلي با طاق‌نماي مقرنس‌كاري و… اين مسجد را از نظر مرتبه زيبايي، بعد از مسجد جامع قرار داده است. اين بنا كه مسجد جامع نو نيز ناميده مي‌شود، در قرن هشتم هجري قمري بنا نهاده شده است.
مسجد ملااسماعيل
اين مسجد بزرگ در جنوب ميدان خان قرار گرفته و اثر همت والاي آخوند ملااسماعيل عقدائي در سال1222 است.
اين مسجد مشتمل است بر ايوان وسيع با دهنه 75/15متر و شبستان با 32ستون و گنبدهاي زيبا، نقش و نماي آجري درگاه‌ها و گاهي تلفيق‌شده با كاشي و سنگ مكتوب در طرف چپ بالاي سردر بزرگ ورودي با مطالبي با خط نستعليق و سنگ‌لوحه‌هاي مختلف.
مسجد ريگ
اين مسجد كه كاروانسرايي مخروبه بوده، توسط اميرمعين‌الدين اشرف بنا شده است. منار گلي مزين به كاشي با خطوط و نقوش هندسي، قفسه‌اي چوبي در بالاي منار كتيبه خط ثلث بر كاشي معرق در سه طرف سردر، در كنده‌كاري دولنگه‌اي، كاشي‌هاي شش‌ضلعي فيروزه‌اي و آبي با حاشيه‌هاي سياه و سفيد مرسوم قرن نهم هجري در بدنه محراب و طاق‌نماي محراب با گچ‌كاري مقرنس، از برجستگي‌هاي مهم اين مسجد به شمار مي‌رود.

بقعه دوازه امام
اين بقعه مشتمل بر دوازده گنبد منفرد در سال 429هجري به دستور ابوسعيد و ابويعقوب از امراي علاء‌الدوله فرامرز ساخته شده است. در اين بقعه، كتيبه‌اي به خط كوفي، بالاي سر درگاه كه در حاشيه‌اي از نقوش گُل و بوته قرار دارد و سنگ قبر فخرالدين اسفنجردي از مشايخ بزرگ قرن هشتم به اندازه 92×60 كه در محراب نصب است، توجه بينندگان را به خود جلب مي‌كند.
خانه لاري‌ها
اين خانه در سال 1286قمري ساخته شده و مالك آن حاج‌محمدابراهيم لاري بوده كه سابقاً به عنوان خانقاه نعمت‌اللهي از آن استفاده مي‌شده است. مساحت آن، حدود 1700متر است و زيربنايي معادل 1200متر مربع دارد.
درها، پنجره‌ها، ارسي‌ها و اتاق‌هاي آيينه‌كاري و نقاشي‌شده آن، يكي از نمونه‌هاي زيبا و عالي خانه‌هاي اعياني قرن سيزدهم است.